هنر و مهارت نه گفتن

انسان‌ها برای تامین رفاه و آرامش خود، نیازمند داشتن مهارت‌های مختلفی هستند. یکی از این توانایی‌ها که بشدت مورد بحث و گفت و گو قرار گرفته، مهارت نه گفتن است. اهمیت نه گفتن به قدری است که امروزه به عنوان یکی از مهارت‌هایی که باید به دانش آموزان و‌ افراد مختلف آموزش داده شود، در نظر گرفته می‌شود. مهارتش نه گفتن به معنای ایستادگی و مخالفت در قبال انجام هر کاری است که روی موقعیت و شرایط شما تاثیر منفی دارد. تبعات این کار می‌تواند روی حال، آینده و‌ حتی نسل‌های بعدی شما تاثیرگذار باشد. در این مقاله به موضوعات مهمی ازجمله انواع نه گفتن، تقویت مهارت نه گفتن در کودکان و نوجوانان، تاثیر قدرت نه گفتن در زندگی، چگونگی نه گفتن به دیگران و… صحبت می‌کنیم.

مهارت نه گفتن یعنی چه؟

شاید شما هم به کرات شنیده باشید که مهارت نه گفتن مورد نیاز است، مهارت نه گفتن را در کودکان خود تقویت کنید، یاد بگیرید در شرایط مختلف نه بگویید و… اما‌ واقعا نه گفتن چیست؟ و چرا باید این مهارت را یاد گرفت و آن را پیاده کرد؟

هر شخصی در یک شبانه روز، در معرض تصمیم‌ گیری‌‌های بی‌شماری قرار می‌گیرد. انتخاب‌های ما مهم‌ترین عواملی هستند که درحال رقم زدن شرایط ما هستند. این انتخاب‌ها می‌توانند به بزرگی تصمیم‌ گیری درمورد شرکت در مناقصه برای یک شرکت، خرید ماشین دریافت وام و…. باشند، یا به کوچکی تصمیم گیری درمورد آماده کردن یک لیوان چای. به هرحال هر یک از این تصمیم‌ها تاثیر خود را روی اینده، وضعیت مالی، شرایط رفاهی و سلامتی شما خواهند گذاشت.

مهارت نه گفتن به معنی توانایی انجام ندادن و نپذیرفتن کارها و عواملی است که برای شما آسیب رسان هستند. خیلی از افراد فکر می‌کنند که نه گفتن به معنای مخالفت با درخواست انجام برخی کارها توسط اطرافیان، دوستان و آشنایان است. شاید جالب باشد بدانید که بیشترین درخواست انجام کارهای منفی، توسط خود شما به ذهنتان می‌رسد. پس یکی از کاربردهای مهم مهارت نه گفتن، توانایی خودداری از انجام کارها با نتایج منفی هستند که توسط خودتان می‌تواند انجام بگیرد. در ادامه راجع‌ به اهمیت نه گفتن، انواع نه گفتن، چگونگی تقویبت مهارت نه گفتن در دانش آموزان، اهمیت مهارت نه گفتن درکودکان و… صحبت خواهیم کرد.

بیشتر بخوانید: بهترین نرم افزارها و اپلیکیشن های مدیریت زمان 

انواع نه گفتن

انواع نه گفتن شامل شیوه‌هایی است که افراد برای ابراز پاسخ منفی خود از آن‌ها استفاده می‌کنند. چگونگی نه گفتن به دیگران و اینکه کدام روش برای انجام این کار بهتر است، همواره یکی از چالش‌هایی بوده است که پیش روی افراد بوده است. جالب است که انواع نه گفتن در سنین مختلف مشاهده می‌شود. علی رغم اهمیت مهارت نه گفتن در نوجوانان و دانش آموزان، معمولادرمورد انواع نه گفتن، به آن‌ها آموزشی داده نمی‌شود. در این قسمت متداول‌ترین انواع نه گفتن را توضیح می‌دهیم.

نه گفتن با شک و تردید: گاهی اوقات نه گفتن با شک و تردید ناشن دهنده نداشتن قدرت نه گفتن با تحکم بالا است. غالبا این نوع نه گفتن در موقعیت‌های نه گفتن به دیگران اتفاق می‌افتد. البته نه گفتن با شک و تردید، می‌تواند نتیجه رقیق کردن شرایط هم باشد. گاهی اوقات شخصی که از شما درخواست انجام کاری را دارد، از احترام زیادی برخوردار است و اصطلاحا شما با او رودربایستی دارید. البته در کل نه گفتن به دیگران سختی‌های خودش را دارد اما این اتفاق زمانی که شخص درخواست کننده ارتباط نزدیکی با شما داشته باشد، به مراتب سخت‌تر هم می‌شود. اینجاست که دانش و تجربه شما درمورد اهمیت نه گفتن و قدرت نه گفتن می‌تواند به کمک شما بیاید.

رقیق کردن موضع یا اصطلاحا Position Dilution، می‌تواند در این موقعیت استفاده شود. مثلا شما به جای اینکه بگویید: من ماشینم را به کسی قرض نمی‌دهم، می‌توانید بگویید متاسفانه به ماشینم احتیاج دارم و به همین دلیل نمی‌توانم آن را به شما بدهم. پس اگر رقیق کردن موضع از سر احترام باشد، ایرادی ندارد اما اگر بخاطر ترس یا کمبود اعتماد بنفس و نداشتن قدرت نه گفتن باشد، باید روی توانایی نه گفتن به دیگران کار کنید.

نه پرخاشگرانه: نه گفتن با پرخاش هم یکی از شیوه‌های مرسوم انواع نه گفتن است. در آموزش مهارت نه گفتن در دانش آموزان، آن‌ها را از ابراز نه به صورت پرخاشگرانه منع می‌کنند. نه پرخاشگرانه هم روی شما تاثیر منفی دارد و هم روی شخص مقابل و اصلا به معنای اقتدار شخصیت شما نیست.

نه مودبانه: درنهایت آخرین موردی که در قسمت انواع نه گفتن آن را معرفی می‌کنیم، نه مودبانه‌ است که از آن به عنوان بهترین شیوه نه گفتن یاد می‌شود. هدف اصلی تقویت مهارت نه گفتن در نوجوانان و کودکان، آموزش همین نوع از انواع نه است. در این روش نه گفتن اقتدار شما و شخصیت ومنافعتان حفظ خواهد شد.

هنر نه گفتن؛ نه گفتن به خود

برای انواع نه گفتن بر حسب تقسیم‌ بندی های مختلف، موارد متفاوتی ذکر می‌شود. یکی از این تقسیم بندی‌ها که روی قدرت نه گفتن و فرد درخواست کننده تمرکز دارد، نه گفتن به خود و دیگران است. درمورد توانایی نه گفتن به دیگران در پاراگراف بعدی توضیح خواهیم داد. اما نه گفتن به خود اولی موردی است که توسط محققین مورد بررسی قرار گرفته است؛ چرا که بیشترین نه ای که ما باید در طول روز بگوییم، به خودمان است تا دیگران. نه گفتن به خود یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند زندگی افرادی که در مقابل انجام دادن یک عادت بد و یا انجام ندادن یک عادت خوب توانایی ندارند را، تقویت کند. در بحث آموزش مهارت نه گفتن به کودکان هم نه گفتن به خود موضوع بسیار مهمی است. تحقیقات نشان داده‌اند که مهارت نه گفتن خصوصا نه گفتن به خود، ارتباط مستقیمی با افزایش اعتماد به نفس، ایجاد عادت‌های مثبت و یا کنار گذاردن عادات منفی دارد. دسته بزرگی از بزرگترین مشکلات انسان‌ها مثل رژیم‌های غذایی، درس خواندن اعتیاد و… توسط مهارت نه گفتن به خود قابل حل شدن است.

نه گفتن به دیگران

قدرت نه گفتن خصوصا درمورد دیگران اهمیت زیادی دارد. نکته مهم درمورد نه گفتن به دیگران این است که دایره روابط شما را افراد گوناگونی تشکیل می‌دهند. همکاران، دوستان، خانواده همه و همه افرادی هستند که شما سبک روابط گوناگونی را درمورد هریک پیاده خواهید کرد. می‌توان گفت که راز اهمیت نه گفتن به افراد مختلف در داشتن اعتماد بنفس و شخصیت پایدار است. در ادامه راهکارهایی را مبنی بر افزایش قدرت نه گفتن ارائه خواهیم کرد.

چطور نه بگوییم؟ مهارت نه گفتن در موقعیت‌های مختلف

درنهایت کاربردی‌ترین سوال در زمینه پیاده سازی مهارت نه گفتن این است که چطور نه بگوییم؟ چطور نه گفتن به دیگران و خود، بارزترین مصداق اهمیت نه گفتن در جوامع امروزی است. چه بسیار موقعیت‌های سختی که وقتی ریشه یابی می‌شوند مشخص می‌شود تنها به دلیل ضعف در قدرت نه گفتن اتفاق افتاده است. پس حوزه تاثیر گذاری این توانایی بسیار گسترده‌تر از آن است که شما بخواهید درنظر بگیرید. در این قسمت مراحل کاربردی چگونه نه گفتن را با هم مرور می‌کنیم. توجه کنید که این مراحل برای آموزش مهارت نه گفتن در کودکان و نوجوانان هم موثر است.

تصمیم بگیرید: اولین اقدامی که در راستای عملی کردن مهارت نه گفتن باید صورت بگیرد، تصمیم گیری است. شما باید در ابتدا اهمیت نه گفتن را به خوبی درک کنید و سپس تصمیم بگیرید که واقعا این مهارت را تمرین کنید. اگر تجربه ضربه خوردن به دلیل ضعف در نه گفتن به دیگران را دارید و یا اطرافیان شما از این بابت آسیب دیده‌اند، سعی کنید از این شرایط سنتی که به واسطه ضعف در نه گفتن به دیگران و یا خود شخص ایجاد شده درس عبرت بگیرید. این به شما در تصمیم گیری راسخ‌تر و پایدارتر کمک‌خواهد کرد.

همراهی اولیه: این قسمت اولین مرحله عملی از فرایند انجام نه گفتن است. ابتدا باید به این نکته توجه داشته باشید که جهت انجام نه گفتن به دیگران، خوب است موارد ذکر شده را به صورت عملی در چند موقعیت کوچک تمرین کنید. منظور از همراهی اولیه این است که در اولین مواجهه با درخواست منفی، چه از طرف خودتان و چه از طرف دیگران، سعی کنید ابتدا کمی شرایط را درک کنید. مثلا اگر همکلاسی شما کتابی را از شما می‌خواهد که امانت دادن آن به هر دلیلی برای شما آسیب رسان است، می‌توانید پیش از نه گفتن به او بگویید که خوشحالم که می‌خواهی درس بخوانی و به من برای گرفتن کتاب مراجعه کردی اما…. بدین طریق همراهی اولیه را درمورد فرد موردنظر انجام داده‌اید.

آوردن دلیل: این قسمت اگر به درستی انجام شود، موجب درک متقابل افراد از شرایط یکدیگر شده و احتمال ایجاد کدورت را به حداقل می‌رساند. تیره و تار شدن روابط مهم‌ترین نگرانی افراد در زمینه نه گفتن به دیگران است. درمورد مثال قبل می‌توانید دلیل بیاورید که همزمان شما هم امتحان دارید و به کتاب مورد نظر که دوستتان درخواست کرده است، نیاز دارید. معمولا اکثر افراد در این شرایط وضعیت شما را درک می‌کنند. آوردن دلیل باعث می‌شود که روابط دوستانه، کاری، خانوادگی و اجتماعی شما آسیب نبیند.

ارائه راهکار: اهمیت نه گفتن آنقدر زیاد است که شما باید بتوانید در عین حفظ کردن روابطتان، راهکاری که به نظرتان می‌رسد را به طرف مقابل ارائه دهید. مثلا درمورد مثال کتاب اگر تجربه مشابهی داشته باشید، می‌توانید به دوستتان بگویید که از کتابخانه هم می‌تواند کتاب مورد نظرش را بگیرد. ارائه راهکار حتی درمورد نه گفتن به خود هم بسیار موثر است. مثلا در مقابل وسوسه کشیدن یک‌ نخ سیگار، می‌توانید راهکارهای مختلفی مثل خوردن یک شکلات یا خوراکی مورد علاقه‌تان را به خودتان بدهید.

مهارت نه گفتن در افراد مختلف

مهارت نه گفتن در افراد مختلف می‌تواند به روش‌هایی متفاوتی اجرایی شود. مثال بارز آن هم انواع نه گفتن مثل نه مودبانه پرخاشگرانه و… بود که اشاره کردیم. اینکه افراد باتوجه به فرهنگ‌ها و شخصیت‌های مختلف، در قدرت نه گفتن و چگونگی انجام آن با هم تا حد کمی متفاوت باشند، قابل درک است؛ اما‌ موانع مشترکی که روی پیاده سازی مهارت نه گفتن تاثیر منفی می‌گذارند، تقریبا مشترک است. در فرهنگ ما فارسی زبانان معمولا سربه زیر بودن و محجوب بودن به عنوان یک ارزش محسوب می‌شود. در سمت مقابل رفتارهایی مثل بی پروایی هم ضد فرهنگ محسوب می‌شوند. این مفاهیم می‌توانند اهمیت نه گفتن را تحت الشعاع قرار بدهند. باید توجه کنید که قدرت نه گفتن به دیگران هیچ منافاتی با محجوب بودن و مبادی آداب بودن ندارد. اتفاقا توانایی نه گفتن در شرایط آسیب‌زا، عین احترام گذاشتن به خود است.

مورد بعدی این است که بسیاری از افراد حتی بدون اینکه خودشان متوجه باشند، می‌خواهند همه افراد را از خود راضی نگهدارند. این افراد از داشتن کوچک‌ترین اصطکاک‌ها با محیط اطرافشان واهمه دارند. بسیار مهم است که ضرورت راضی نکردن همه افراد را برای کودکان و نوجوانان توضیح دهید به صورتیکه  اصلی نگهداشتن همه افراد برای آن‌ها امری غیر منطقی غیر ممکن جلوه کند.

مورد بعدی این است که سعی کنید مهارت نه گفتن در دانش آموزان را تقویت کنید و از همان سنین پایین برای آن‌ها توضیح دهید که منظور از مهارت نه گفتن، نه گفتن به کار است نه شخص مقابل. مثلا شما می‌توانید بگویید که اگر دوست شما درخواست رانندگی بدون گواهینامه را با شما مطرح کرد، شما باید مخالفت کنید چون هیچ منطقی برای اینکار وجود ندارد. از طرفی هم برای آن‌ها توضیح دهید که شما دارید با انجام یک کار بد مخالفت کنید و این به معنی مخالفت با دوستتان نیست. اگر افراد اطمینان پیدا کنند که نه گفتن به کار منفی با نه گفتن به شخص مورد نظر برابر نیست و بتوانند این دو مورد را از یکدیگر تفکیک کنند، قدرت نه گفتن آن‌ها افزایش پیدا می‌کند.

مهارت نه گفتن در کودکان

یکی دیگر از موضوعات بسیار مهم مطرح شده، آموزش مهارت نه گفتن در کودکان است. شما باید از کودکی به فرزند خود آموزش دهید که در مقابل درخواست‌های ظالمانه و متعرضانه نه بگوید. مهارت نه گفتن در کودکان سنگ بنای قدرت نه گفتن در زندگی را تشکیل می‌دهد.

مهارت نه گفتن در نوجوانان

اهمیت نه گفتن در نوجوانی به حدی است که امروزه در جوامع پیشرفته کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی زیادی برای تقویت مهارت نه گفتن در نوجوانان راه اندازی شده است. البته درست است که نوجوانان تربیت پذیری کودکان را ندارند؛ اما امکان تصمیم گیری های اشتباه در دوران نوجوانی آنقدر زیاد است که سرمایه‌ گذاری گسترده روی این موضوع هنوز می‌تواند مفید باشد. درمورد اهمیت نه گفتن در دوران نوجوانی به ذکر‌ یک مثال بسنده می‌کنیم. بسیاری از عادات اشتباه در این زمان شکل می‌گیرند. در روانشناسی از دوره نوجوانی به عنوان یک زمان پرتلاطم و سینوسی یاد می‌شود. این موضوع به دلیل تغییرات دوران بلوغ و فرایند پا گذاشتن به بزرگسالی و جوانی است که تحت تاثیر فرآیندهای مختلفی ازجمله نوسانات هورمونی و… قرار می‌گیرد.

مهارت نه گفتن در نوجوانان یکی از مهم‌ترین ابزارهای باز دارنده رفتارهای پرخاشگرانه و هیجانی در این سنین است. درواقع نه گفتن به دیگران در شرایط مختلفی می‌تواند در کاهش بزهکاری‌ها و جرایمی که در این سن رخ می‌دهند، موثر باشند. مثلا رانندگی بدون گواهینامه، استعمال دخانیات، ایجاد مزاحمت برای دیگران و…. همگی جزو مواردی هستند که در سایه تقویت مهارت نه گفتن در نوجوانان می‌توانند کاهش پیدا کنند.

مهارت نه گفتن در دانش آموزان

آموزش مهارت نه گفتن در دانش آموزان در قالب آموزش‌های آکادمیک، می‌تواند نقطه عطفی در فرهنگ سازی اهمیت نه گفتن باشد. این موضوع باعث می‌شود که این دانش آموزان در آینده نسلی با قدرت نه گفتن تربیت کنند. به طور مثال افرادی که به استعمال دخانیات اعتیاد دارند، در پاسخ به چرایی مصرف این مواد، می‌گویند که شعف در مهارت نه گفتن به خود برای استعمال این مواد از سر کنجکاوی و یا سهل انگاری در نه گفتن به دیگران ازجمله دوستان برای مصرف این مواد باعث گرفتاری آن‌ها در دام اعتیاد شده است.

برای چه نه بگوییم؟ اهمیت نه گفتن

اهمیت نه گفتن در گرو درک‌ مفهوم پیشرفت و آسایش خودتان است. درواقع اگر بخواهید در مقابل آماج خواسته‌های منفی خودتان و دیگران هیچ نه ای نگویید، پس از تحمل خسارت‌های فراوان، ناگهان به این نتیجه می‌رسید که فرصت‌های زیادی را از خود دریغ کرده‌اید. بدون شک حسرتی که بسته به حجم ضرری که متحمل شده‌اید و بخاطر ضعف در نه گفتن احساس می‌کنید، بی‌نهایت زجر آورد خواهد بود.

چگونگی تقویت مهارت نه گفتن

فرهنگ جمع‌گرا: یکی از موانعی که بر سر راه نه گفتن به دیگران وجود دارد، این است که فرهنگ ما جمع‌گرا است. منظور از جمع گرا این است که اهداف و منافع فرد در آن کمتر اهمیت دارد. وقتی بدانید که بخشی از دید منفی افراد و حتی خودتان در نه گفتن به این دلیل است، می‌توانید خیلی راحت‌تر نه گفتن را در خود تقویت کنید.

مرزهای شخصیتی: خیلی از ضعف‌هایی که افراد در نه گفتن تجربه می‌کنند، به دلیل ضعیف بودن در مشخص کردن حد و مرزها در روابط با دیگران است. داشتن حد و مرز در روابط ضامن حریم شخصی و آرامش شماست.

خشم: معمولا افرادی که دچار خشم درونی شده‌اند، در ادامه  دچار کاهش عزت نفس و اعتماد بنفس هم می‌شوند. این خشم درونی روی کنش‌های آن‌ها ازجمله روی مهارت نه گفتن تاثیر منفی دارد.

شجاعت: یکی دیگر از موارد بسیار مهم در تقویت مهارت نه گفتن، شجاعت است. شما باید بتوانید موجودیت خود را به رسمیت بشناسید و برهمین اساس توانایی درنظر گرفتن حقوق خود و نه گفتن را داشته باشید.

شناخت خود: خود شناسی به باور‌خیلی‌ها مهمترین وظیفه انسان است. خود شناسی در ادیان مختلف مورد تقدیر واقع شده و امروزه ثابت شده است که شناختن ارزش‌ها و خصوصیت‌های خلاقی خودتان، روی قدرت نه گفتن شما تاثیر گذار است.‌

تابو شکنی: همانطور که اشاره کردیم، تصور جامعه از فردی که قدرت نه گفتن دارد، ممکن است خیلی خوب نباشد. تابو شکنی درمورد خصوصیت‌هایی مثل: تایید افرادی که قدرت نه گفتن ندارند، نه تنها برای شما بلکه برای مهیا شدن شرایط برای تربیت صحیح نسل بعد هم موثر خواهد بود.

نه گفتن حق طبیعی شماست!

اگر نه گفتن برای شما سخت است، به این فکر کنید که این حق طبیعی شماست و قرار نیست بابت نه گفتن بازخواست شوید. بدین طریق، نه گفتن برای شما راحت‌تر خواهد شد.

کمک از روانشناس: درنهایت اهمیت نه گفتن آنقدر زیاد است که برای تقویت آن اگر لازم است، می‌توانید به روانشناس مراجعه کنید.

چگونگی تقویت مهارت نه گفتن

اهمیت نه گفتن در گرو درک‌ مفهوم پیشرفت و آسایش خودتان است. درواقع اگر بخواهید در مقابل آماج خواسته‌های منفی خودتان و دیگران هیچ نه ای نگویید، پس از تحمل خسارت‌های فراوان، ناگهان به این نتیجه می‌رسید که فرصت‌های زیادی را از خود دریغ کرده‌اید. بدون شک حسرتی که بسته به حجم ضرری که متحمل شده‌اید و بخاطر ضعف در نه گفتن احساس می‌کنید، بی‌نهایت زجر آورد خواهد بود.

جمع بندی هنر نه گفتن

در نهایت شما یکبار فرصت زندگی در این دنیای شگفت انگیز را دارید و موظف هستید تمام تلاش خود را بکار بگیرید تا بتوانید به بهترین نحو زندگی کنید. آموزش مهارت نه گفتن به کودکان، شناخت انواع نه گفتن و داشتن درک درست از اهمیت نه گفتن، روی شکل گیری صحیح قدرت نه گفتن در شما تاثیر بسیار مثبتی دارد. آموزش مهارت نه گفتن در دانش آموزان روی رشد جامعه تأثیر گذار است. امروزه تاثیر مهارت نه گفتن در کاهش بزهکاری و جرایم مختلف، ثبت شده است؛ به طوریکه درحال حاضر هزینه‌های زیادی برای آموزش مهارت نه گفتن به نوجوانان و شرح چرایی نه گفتن به دیگران انجام می‌شود. پس با مطالعه و ایجاد تغییر در الگوهای رفتاری خود و آموزش کودکان سعی کنید مهارت نه گفتن را در ویژگی‌های رفتاری خود بگنجانید.