منظور از مالیات بر مصرف و فروش چیست؟ 

در کشورهای مختلف جهان، مالیات یکی از مهمترین ارکان درآمدزایی دولت هاست که علاوه‌بر تامین بخش بزرگی از منابع مالی کشور نقش مهمی در اقتصاد دارد. در واقع، مالیات نه تنها یک منبع درآمد برای دولت هاست بلکه یک اهرم قدرتمند برای کنترل نحوه توزیع کالا در کشور، جهت دهی به فعالیت های فعالین اقتصادی و تنظیم بار توزیع ثروت در جامعه است. به طور کلی انواع مالیات در جهان را می توان به دو دسته اصلی؛ مالیات مستقیم که همان مالیات بر درآمد است و مالیات غیرمستقیم یا مالیات بر مصرف تقسیم کرد. در ادامه این مقاله اطلاعاتی پیرامون مالیات بر مصرف و فروش، ضوابط و انواع آن، نحوه محاسبه مالیات بر مصرف و …. ارائه می شود. از آنجایی این نوع مالیات توسط همه افراد جامعه پرداخت می شود، کسب اطلاعات و آگاهی در مورد آن برای تمام اقشار جامعه به خصوص فعالان اقتصادی حائز اهمیت است.

مالیات بر مصرف چیست؟

همانطور که اشاره شد، مالیات دارای دو شاخه کلی به نام مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم است. مالیات بر مصرف نوعی از مالیات غیر مستقیم است که برای خرید کالا یا استفاده از خدمات در نظر گرفته می شود و خود شامل چند نوع مالیات است. مالیات بر فروش، مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر کالاهای وارداتی و مالیات در نظر گرفته شده برای بعضی از خدمات و کالاهای غیر وارداتی ( مالیات غیر مستقیم) انواع مالیات بر مصرف هستند. لازم بذکر است که هر کدام انواعی که برای مالیات مصرف ذکر شد را می‌توان به عنوان نام دیگری برای مالیات بر مصرف در نظر گرفت. به عنوان مثال می توان به جای مالیات بر مصرف از لفظ مالیات بر ارزش افزوده یا مالیات بر فروش استفاده کرد. در واقع، مالیات بر ارزش افزوده نام دیگر مالیات بر مصرف است. 

انواع مالیات بر مصرف و فروش

به طور کلی انواع مالیات بر مصرف و فروش شامل موارد زیر هستند. 

مالیات بر فروش

مالیات بر فروش به مالیاتی گفته می شود که بخشی از بهای فروش است و مازاد بر قیمت اصلی کالا یا خدمات دریافت می شود. مالیات بر فروش به کالاها و خدمات خرد تعلق می گیرد و یکی از منابع اصلی تامین بودجه و درآمد دولت هاست. درصد مالیات بر فروش کالا هم در طی سال های مختلف متغیر است. علاوه بر مالیات بر فروش تعیین شده توسط دولت در برخی از کشورها، شهرداری‌ها و استانداری‌ها هم مجاز هستند که مالیات جداگانه ای به مبلغ مالیات بر فروش اضافه کنند. شایان ذکر است که مالیات بر فروش به کالاهای خاصی تعلق می گیرد و در برخی از کشورها از جمله ایران شامل کالاهای اساسی نمی شود.

 مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده در مراحل مختلف چرخه تامین کالا یا خدمات اعمال شده و توسط مودیان مالیاتی به صورت دوره ای به حساب دولت واریز می شود. در واقع، ارزش افزوده‌ای که مالیات به آن تعلق می گیرد  تفاوت بین ارزش کالا در زمان شروع تولید و ارزش آن در زمان عرضه است. در بیش از 160 کشور از جمله ایران مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد و بر کالاهای مختلف اعمال می‌شود. در برخی از کشورها ی دیگر مانند ایالات متحده مالیات بر ارزش افزوده تعیین نمی شود. 

مالیات بر کالاهای وارداتی

مالیات بر کالاهای وارداتی که به آن مالیات گمرکی هم گفته می شود به کالاها یا خدماتی که از کشورهای دیگر وارد می شوند تعلق می گیرد. این نوع مالیات که به منظور حمایت از تولید داخلی تعیین می شود هم به کالاهای خام که تولید کنندگان وارد می کنند و هم به کالاهای مصرفی که توزیع کنندگان وارد می کنند تعلق می گیرد و تعرفه آن برای هریک از آن ها متفاوت است. لازم بذکر است که مالیات بر کالاهای وارداتی با عوارض واردات متفاوت است. 

مالیات غیر مستقیم

 مالیات‌های اعمال شده بر برخی از کالا های غیر وارداتی که از نوع ارزش افزوده و مالیات بر فروش نیست، از نوع مالیات غیر مستقیم است. مالیات غیر مستقیم تنها به برخی از کالاها تعلق می گیرد. به طور مثال، کالاهایی مانند الکل طبی و صنعتی، سیگار، اتومبیل، خاویار، لوازم الکترونیکی، لوازم خانگی و..‌. از کالاهایی هستند که مشمول پرداخت مالیات غیر مستقیم می شوند. همچنین، خدماتی مانند خدمات رستوران‌ها و کافه ها، خدمات تفریحی و مسافرتی و خدمات تلفن همراه و اینترنت از جمله خدماتی هستند که مشمول این مالیات می شوند. در برخی از منابع به مالیات غیر مستقیم مالیات بر گناه هم می گویند زیرا هدف قانونگذار از تعیین این نوع مالیات کنترل و محدود کردن مصرف اقلام مورد نظر است. به بیان دیگر، دولت ها سعی میکنند با اعمال مالیات غیر مستقیم از توزیع درست این کالا در سطح  کشور اطمینان حاصل کنند.

مالیات بر درآمد ناخالص

مالیات بر درآمد ناخالص در حقیقت مالیاتی است که برای فروش ناخالص یا درآمد ناخالص تعیین می شود. درآمد ناخالص درآمدی است که از طریق مالکیت زمین یا هر دارایی سرمایه ای دیگر کسب می شود. بطور مثال درآمد ناخالص یک شرکت همان سود حاصل از فروش بدون کسر هزینه‌های تجاری شرکت است. 

چه کالاهایی مشمول مالیات بر مصرف می شوند؟

به طور کلی مالیات بر مصرف در ایران شامل کالاهایی می شود که اولا جز کالاهای اساسی نباشند و دوما تحولات جامعه تاثیر چشمگیری بر  قیمت این کالا ها نداشته باشد.  کالاهای اساسی شامل لبنیات، فرآورده های گوشتی، انواع دارو و واکسن، محصولات کشاورزی و… هستند و  مالیات بر مصرف به آنها تعلق نمی گیرد.  مالیات بر مصرف شامل برخی کالاهای مصرفی مانند دخانیات و کالاهای تزیینی می شود البته کالاهای تزیینی که در آن ها طلا و جواهرات بکار رفته است مشمول مالیات بر مصرف نمی شوند چون مالیات آن ها در مواردی مانند اجرت، سود و  کارمزد اخذ می شود. 

دو روش محاسبه مالیات بر مصرف کدام اند؟

 محاسبه مالیات بر مصرف به دو شکل انجام می شود این دو روش شامل روش تفریقی و تجمعی هستند. 

محاسبه مالیات بر مصرف با روش تفریقی 

 روش اول محاسبه مالیات بر مصرف، تکنیک  تفریقی است. در روش تفریقی تفاوت ارزش فروش و ارزش خرید محاسبه می گردد. در واقع ،در این روش بهای  خروجی منهای  بهای ورودی می شود تا میزان مالیات مشخص شود. 

محاسبه مالیات بر مصرف به روش تجمعی 

دومین روش محاسبه مالیات  بر مصرف که طرح تجمعی نام دارد، خود به دو شکل محاسبه می گردد  در حالت اول به طور مستقیم  نرخ مالیات در مجموع عوامل پرداختی  که شامل مواردی مانند اجاره بها، سود، دستمزد و… ضرب می شود. در حالت دوم محاسبه تجمعی، می توان  نرخ مالیات را بصورت جداگانه در  تک تک عوامل پرداختی ذکر شده ضرب کرد.

مزایای مالیات بر مصرف چیست ؟ 

تعیین مالیات بر مصرف و فروش، علاوه بر کسب درآمد برای دولت به عنوان یک اهرم سیاست گذاری اقتصادی هم مورد استفاده قرار می گیرد. به گفته بسیاری از صاحب نظران اصلاح و پیاده سازی صحیح قوانین مالیاتی می تواند نقش سازنده ای در توزیع مناسب ثروت و تنظیم فاصله طبقاتی در جامعه داشته باشد. در همین راستا در ادامه  برخی از مزایای مالیات بر مصرف را ذکر می کنیم. 

 افزایش انگیزه پس‌انداز و سرمایه‌گذاری و محدود کردن افراد مصرف گرا 

از آنجایی که مالیات بیشتر به کالاهای وارداتی، کالاهای لوکس و کالاهایی که مازاد بر مصرف افراد خریداری می شوند، تعلق می گیرد افزایش مالیات بر مصرف کالاهای لوکس و کاهش آن برای کالاهای ضروری،  می تواند از مصرف گرایی بیش از حد جلوگیری کرده و افراد را به  سمت و سوی پس انداز و سرمایه گذاری برای آینده سوق دهد. 

حمایت از تولید داخلی 

با توجه به اینکه بخشی از مالیات بر مصرف به کالاهای وارداتی تعلق می گیرد اخذ مالیات برای وارد کردن و استفاده از این کالا ها مردم را به خرید کالاهای تولید داخل تشویق می کند. 

 امکان تعیین نرخ مالیات بر ارزش‌افزوده براساس نوع و قیمت کالاها

یکی از مزایای اصلی  مالیات بر مصرف این است که  این نوع مالیات را می توان با نرخ های مختلف بر کالاها و خدمات اعمال کرد. در واقع این نوع مالیات را می توان به عنوان یک ابزار سیاست‌گذاری برای تنظیم شرایط اقتصادی جامعه بکار برد.  

معایب مالیات بر مصرف چیست ؟ 

علاوه بر مزایای گفته شده برای قانون مالیات  بر مصرف معایبی هم می توان برای آن در نظر گرفت. معایبی که به نظر بسیاری از صاحب نظران ممکن است برخلاف هدف اخذ مالیات که کم کردن فاصله طبقاتی و توزیع مناسب کالا و خدمات بین مردم است، موجب افزایش فشار بر اقشار ضعیف جامعه شده است. برخی  از مهمترین معایب مالیات بر مصرف عبارتند از : 

افزایش فشار بر اقشار ضعیف جامعه 

از آنجایی که مالیات بر مصرف شامل تمام افراد جامعه می شود، مبلغی که خانواده های فقیر و مرفه  برای مالیات بر مصرف می پردازند، مقداری مساوی است. از طرفی خانواده‌های فقیر، اغلب سرمایه‌گذاری ندارند و با پرداخت مالیات روی اقلام مختلف درصد بالاتری از درآمد خود را نسبت به افراد ثروتمند به عنوان مالیات می‌پردازند. در واقع چون مبلغ مالیات بر مصرف برای تمام اقشار جامعه عدد ثابتی است و معمولا فقرا پس اندازی ندارند، طبقات پایین تر جامعه با پرداخت آن درصد بیشتری از دارایی خود را از دست میدهند. البته توجه به این نکته ضروری است که این امکان وجود دارد با تعیین عادلانه میزان مالیات بر درآمد برای طبقات درآمدی مختلف و اخذ مالیات سنگین تر از درآمدهای  سرمایه‌ای اقشار ثروتمند، می توان با  توزیع عادلانه ثروت در جامعه اختلاف طبقاتی را کاهش داد اما این اصل در رابطه مالیات بر مصرف صادق نیست. 

 نابرابری میزان رشد مالیات بر مصرف در مقایسه با رشد درآمد

با وجود اینکه درآمد کارکنان دولت هر سال چند درصدی افزایش می یابد اما رشد تصاعدی مالیات بر ارزش افزوده در بیشتر اوقات  از افزایش درآمد پیشی می گیرد. بعلاوه، همه افرادی که در جامعه هستند هر ساله افزایش درآمد را تجربه نمی کنند. همین امر باعث می شود که مالیات بر ارزش افزوده که هر سال به صورت تصاعدی بیشتر می شود باعث اعمال فشار بیشتر به اقشار مختلف جامعه و ایجاد فاصله طبقاتی بیشتر شود. 

مالیات بر فروش چیست؟

همانطور که اشاره شد، مالیات بر فروش نوعی از مالیات بر مصرف است که به کالاها و خدماتی که به فروش میرسند تعلق می گیرد. این نوع مالیات یکی از راه های کسب درآمد دولت در کشورهای کمتر توسعه یافته است و در نهایت از طرف دولت از خریدار خرد گرفته می شود.  نحوه اخذ این مالیات به این شکل است که فروشنده کالا یا خدمات  این مالیات به بهای کالا می افزاید و در نهایت خریدار کالا یا دریافت کننده خدمات، مالیات بر فروش را پرداخت می کند. 

مالیات بر فروش شامل چه کالاهایی می شود ؟ 

مالیات بر فروش به همه کالا ها تعلق نمی گیرد و تنها شامل برخی از کالاها و خدمات می شود. لازم بذکر است که لیست کالاها و خدماتی که مشمول مالیات بر فروش می شوند ممکن است طی  اصلاحات مربوط به قوانین مالیاتی یک کشور تغییر کند. لیست برخی از کالاها و خدماتی که مشمول مالیات بر فروش هستند در زیر آمده است. 

• لوازم الکترونیکی، کامپیوتر و موبایل، لوازم صوتی و تصویری و لوازم خانگی 
• خدمات تفریحی و مسافرتی و خدمات ارائه شده توسط رستوران ها و کافه ها
• انواع لوازم آرایشی و بهداشتی
• خدمات تماس و اینترنت
• بنزین و سایر فرآورده های نفتی و پتروشیمی
•  سیگار و تنباکو 
• خاویار 
•  اتومبیل

تفاوت مالیات بر درآمد و مالیات بر مصرف در چیست؟

مالیات بر مصرف مالیاتی است که برای کالاها و خدمات محاسبه می شود و ربطی به میزان درآمد افراد ندارد در حالی که مالیات بر درآمد از روی  میزان درآمد محاسبه می گردد و اگر فردی درآمدی کمتر از سقف درآمد تعیین شده در قانون مالیاتی کشور را داشته باشد، مشمول پرداخت مالیات بر درآمد نخواهد شد. در واقع، مالیات بر درآمد یا همان مالیات مستقیم برای درآمد افراد و شرکت ها تعیین می شود و از اشخاص حقیقی یا حقوقی دریافت می شود . این مالیات بر اساس درآمدهای مختلف این افراد از کسب و کار یا سرمایه های آن ها محاسبه می شود. هر اندازه که فردی درآمد و سرمایه بیشتری داشته باشد، باید مبلغ بیشتری بابت مالیات مستقیم پرداخت کند. انواع مالیات مستقیم در ایران شامل موارد متفاوتی از جمله مالیات بر درآمد، مالیات بر دارایی، مالیات بر ارث و مالیات بر حق تمبر یا حق شناسایی امضا هستند. شایان ذکر است که مالیات  بر درآمد خود شامل چند زیر مجموعه از جمله املاک، کشاورزی، حقوق، مشاغل، مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف درآمدی و مالیات بر درآمد اتفاقی است. 

تفاوت مالیات بر مصرف و ارزش افزوده چیست ؟

در پاسخ به این سوال که تفاوت مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ باید گفت مالیات بر مصرف مفهوم گسترده تری است که خود شامل چند نوع مالیات غیر مستقیم می شود. مالیات بر ارزش افزوده هم از زیر مجموعه های مالیات بر مصرف است. مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که به یک کالا یا خدمت از زمانی که وارد چرخه تولید می شود تا زمانیکه به دست مصرف کننده نهایی می‌رسد تعلق می گیرد. اما مالیات بر مصرف مالیاتی است که به کالاها و خدمات تعارف می گیرد و خود شامل چند زیرمجموعه است که مالیات بر فروش و مالیات بر ارزش افزوده  و… را شامل می شود.  

سوالات متداول 

در این بخش به چند سوال متداول پیرامون مفهوم مالیات بر مصرف و فروش خواهیم پرداخت. 

نام دیگر مالیات بر مصرف چیست ؟ 

هر یک از زیر مجموعه های مالیات بر مصرف از جمله مالیات بر فروش ،مالیات بر واردات و مالیات بر ارزش افزوده را می توان به عنوان نام دیگر   مالیات بر مصرف در نظر گرفت. 

مالیات بر مصرف به چه چیزهایی تعلق می گیرد؟ 

مالیات بر مصرف مالیاتی است که برای کالا ها و خدمات تعیین می شود و به کالاهایی که حساسیت قیمتی کمتری دارند تعلق می گیرد. 

مالیات بر ارزش افزوده به کدام اقشار جامعه تعلق می گیرد ؟ 

مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که در زنجیره تامین کالا و در طی تبدیل مواد اولیه به کالای نهایی تعیین می شود و از تمام مصرف کنندگان کالا اخذ می شود. 

چه کسانی باید مالیات بر درآمد پرداخت کنند؟ 

کسانی که سقف درآمد حاصل از کار یا سرمایه آن ها از سقف درآمد تعیین شده توسط دولت بیشتر باشد باید مالیات بر درآمد بپردازند. 

جمع بندی 

مالیات یکی از اصلی ترین روش های تامین بودجه و کسب درآمد دولت در کشورهای مختلف جهان است.  همانطور که در این مقاله اشاره شد، ان.اع و اقسام مالیات خود به دو دسته مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شود . مالیات غیر مستقیم که شامل مالیات بر مصرف و فروش است یکی از مهمترین  بخش های مالیات هر کشور است. در این مقاله اطلاعاتی پیرامون انواع مختلف مالیات بر مصرف از جمله مالیات بر فروش، مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر واردات ارائه شد. 

 هر یک از انواع مالیات بر مصرف شامل کالاها و خدمات خاصی است و به گونه خاصی اخذ می شود البته بعضی از کالاها و خدمات مشمول مالیات بر مصرف نمی شوند . آنچه در رابطه با پرداخت مالیات بر مصرف یا مالیات مستقیم ( مالیات بر درآمد ) اهمیت دارد توجه ویژه دولت و کارشناسان به  تدوین قوانین کارآمد و اخذ صحیح مالیات از مردم است. زیرا دریافت مالیات می تواند به عنوان یک ابزار سیاست‌گذاری برای تنظیم شرایط اقتصادی جامعه و کن کردن فاصله طبقاتی مورد استفاده قرار بگیرد.